Në Kur’an përmenden parimet udhëzuese të taklidit.[1] Ajeti i parë është: ”O ju që besuat, bindjuni All-llahut, respektoni të dërguarin dhe përgjegjësit nga ju…” (Kur’an, En-Nisa: 59)

Ulul-emr (përgjegjësit, të autorizuarit) nga disa muslimanë konsiderohen të jenë udhëheqësit dhe qeveritarët muslimanë dhe nga disa të tjerë juristët. Shpjegimi i dytë (d.m.th. juristët – shën. i përkth.) është nga Xhabir ibn Abdull-llahu (r.a.) dhe  Abdull-llah ibn Abbasi (r.a.) – (Ky tefsir i ibn Abbasit transmetohet nga Mu’amijah ibn Salih, e ky nga Ali ibn Ebi Talha – Ibn Xheriri, v5, f. 88). Ky është zingjiri më i fortë i transmetuesve mbi transmetimin e tij (El-Itkan: 80), pra Muxhahidi, Ata ibn Ebi Rebah, Ata ibn Es-Sa’ib, Hasan Basri, Ebi El-Alijeh (radijall-llahu anhum exhmein) e shumë të tjerë. Imam Raziu e ka preferuar këtë shpjegim duke cituar shumë argumente. Ai ka thënë: Është e preferueshme që të përdorim kuptimin “ulematë” për fjalën “ulul-emr” të këtij ajeti (Tefsir El-Kebir, v3, f. 334).

Imam Ebu Bekr Xhessasi nuk ka gjetur ndonjë kundërshtim në mes këtyre dy kuptimeve nga hadithet. Më saktë, që të dyja kuptimet janë valide. Udhëhqësve duhet bindur për çështje politike, ndërsa ulemave për çështje që kanë të bëjnë me Sheriatin (Ahkamul-Kur’an; Xhessasi, v2, f. 256). Al-lameh ibn Kajjimi ka thënë se të bindurit ndaj udhëhqësve (është fjala për udhëheqësit e mirëfilltë islamë e jo për ata që vetëm pretendojnë se janë të tillë, siç është rasti në ditet e sotshme – shën. i përkth.) përfundimisht të shpije tek të bindurit ndaj dijetarëve (ulemave) fetarë, meqë udhëheqësit iu binden ulemave në çështje sheriatike. (Ilamul-Muki’in, Ibn Kajjim, v1, f. 7).

Sidoqoftë, ajeti kërkon nga muslimanët “që t’i binden All-llahut dhe Pejgamberit të Tij, si dhe ulemave dhe juristëve, të cilët i shpjegojnë dhe i sqarojnë fjalët e All-llahut xh.sh. dhe Pejgamberit të Tij, dhe kjo bindje e fundit është “TAKLIDI”

Pjesa tjetër e këtij ajeti është kështu:

   “… Nëse nuk pajtoheni për ndonjë çështje, atëherë parashtrojeni atë te  All-llahu (te libri i Tij) dhe tek i Dërguari, po qe se i besoni All-llahut dhe ditës së fundit…” (Kur’an, En-Nisa: 59)

 Sipas shpjegimit të lartëshënuar, është një fjali e pashkëputur, e cila iu adresohet “Muxhtehidëve (dijetarëve të mirëfilltë islamë)”. Ebu Bekr Xhessasi shkroi në mbështetje të ulemave si “përgjegjësit, të autorizuarit”. “All-llahu i Lartmadhërishëm  i urdhëroi Ulul-emr-in (përgjegjësit, të autorizuarit) që të kthehen tek Libri  i All-llahut dhe tek Sunneti i të Dërguarit të Tij për atë çështje që ata nuk pajtohen. Ky urdhër mund t’i drejtohet vetëm juristëve (ulemave), meqë masa dhe të padijshmit nuk mund të jenë të atij standardi dhe ata nuk mund të dinë se si duhet t’i rikthehen për ndonjë çështje Librit të All-llahut xh.sh dhe Sunnetit. Si dhe ata nuk dinë se si të nxjerrin dëshmi për çështje të reja. Pra, janë ulematë ata që përmenden këtu.”

Dijetari i famshëm i Ehli Hadithit, Al-lameh Nawwab Siddiq Hasan Khan gjithashtu ka konfirmuar në interpretimet e tija se fjalët e Kur’anit në këtë ajet iu adresohen muxhtehidëve. Dhe siç duket ky është vetiu një adresim dhe iu drejtohet muxhtehidëve.

Pra, nuk është korrekte që të konkludohet se ata që nuk janë kompetentë për të bërë ixhtihad mund t’i referohen Kur’anit dhe Hadithit drejtpërdrejt në lidhje me çështje të diskutueshme dhe të nxjerrin konkludimet e tyre. Më saktë, fjalia e parë e ajetit  i adresohet atyre që nuk mund të nxjerrin urdhëra e dizpozita drejpërdrejt nga Kur’ani dhe Sunneti. Është detyrë e tyre që t’i binden All-llahut xh.sh. dhe Pejgamberit të Tij (s.a.v.s.) duke pyetur për vendime dhe shpjegime nga ulul-emri dhe duke e drejtuar veten e tyre tek to. Fjalia e dytë iu adresohet muxhtehidëve. Ata janë të urdhëruar që t’i kthehen Librit të All-llahut të Madhërishëm (d.m.th. Kur’anit Fisnik) dhe Sunnetit të Pejgamberit (s.a.v.s.) për të nxjerrë urdhëra e dizpozita. Pra, në fjalinë e parë mukal-lidi është i urdhëruar që të bëjë taklid dhe në të dytën muxhtehidi është  i urdhëruar që të bëjë ixhtihad.

Ajeti i dytë është:

“Madje kur u vjen atyre (munafikëve) ndonjë lajm qetësues (kur fitojnë muslimanët) ose shqetësues (kur dështojnë), ata e përhapin atë, e sikur t’ia linin atë (përhapjen lajmit) Pejgamberit dhe përgjegjësve të tyre, ata do dinin të nxjerrin përfundime (se si do të duhej shpallur)…” (Kur’an, En-Nisa: 83)

Hipokritët në Medinë përhapnin thashetheme lidhur me luftën dhe paqen. Disa muslimanë të thjeshtë binin në kurthen e tyre dhe ua tregonin të tjerëve çfarëdo që dëgjonin. Kjo gjë krijonte një atmosferë pasigurie. Ky ajet muslimanët i instrukton që të mos bëjnë ashtu, por që ta informojnë ulul-emr-in për çfarëdo që mësojnë. Të kualifikuarit nga mesi i tyre do të investigojnë dhe do t’ua tregojnë të vërtetën. Edhe pse ky ajet kishte zbritur për një situatë të veçantë, parimet e interpretimit dhe të jurisprudencës ende mbeshteten tek fjalët e përgjithshme të ajetit për të nxjerrë urdhëra dhe dizpozita, si dhe vendime. Prandaj, ky ajet na udhëzon që t’i kontaktojmë njerëzit e specializuar për investigime dhe veprime në pajtim me përfundimin e tyre. Ky është taklid. Imam Raziu në lidhje me këtë ajet ka shkruar:

“Për të nxjerrë pëfundime në këtë mënyrë është dëshmi, e kijasi (përfundimi analogik) është e njëjta gjë ose pjesë e saj, dhe provë gjithashtu. Duke ditur këtë, ky ajet është dëshmi për disa çështje.” (Tefsir Kebir, v3, f. 272)

“Disa nga çështjet e reja që shfaqen nuk kuptohen nga teksti, por duhet që të nxirren përfundime për të marrë vesh kuptimin e tyre.” (Tahrik Azadi-e-Fikr, Maulana Muhammed Ismail, f.31)

“Istinbati (për të nxjerrë përfundime, për të arritur tek e vërteta) është provë” (Tefsir Kebir, v3, f. 273)

 Është obligative për masat që të bëjnë taklid te dijetarëve lidhur me çështje dhe urdhëra, me të cilat ballafaqohen.

Disa kanë kundërshtuar duke thënë se ky ajet është zbritur në lidhje me luftën dhe kështu është specifikë për situata të tilla dhe nuk mund të përdoret për kohë paqeje. Megjithatë, ne tashmë kemi konstatuar se mbështetja qendron tek teksti, e jo tek sfondi i situatës specifike. Imam Raziu është përgjigjur mbi këtë kundërshtim:

 ”Fjala e All-llahut xh.sh. – Madje kur u vjen atyre (munafikëve) ndonjë lajm qetësues (kur fitojnë muslimanët) ose shqetësues (kur dështojnë) … – është shumë  e përgjithshme. Ajo i përfshinë situatat e luftës dhe të tëra çështjet juridike gjithashtu. Lufta dhe paqja janë të tilla, sa që asnjë kapitull i Sheriatit nuk i lë jashtë ato. Asnjë fjalë nuk është në ajet që mund ta bëjë atë specifik vetëm për luftën.”

Imam Ebu Bekr Xhessasi e ka dhënë të njëjtën përgjigje me shumë detajizime dhe  i ka përjashtuar dyshimet e rastësishme.

Kjo është ajo se pse dijetari i mirënjohur i Ehli Hadithit ka shkruar ndërsa e ka cituar këtë ajet në mbështetje të Kijasit:

“Nëse ne nga ajeti nuk marrim udhëzim për kohën e paqes, atëherë si e citojmë atë për vlefshmërinë e Kijasit?”  (1 Ahkam Kur’an, Xhessasi, v2, f. 263. Kapitulli: Bindja ndaj Pejgamberit, 2 Tefsir Fet-hul-Bejan, Nawab Siddiq Khan, v2, f. 33)

 Ajeti i tretë është:

 “Nuk është e nevojshme të dalin në luftë të gjithë besimtarët. E përse nga çdo grumbull i tyre të mos shkojë një grup për t’u aftësuar në diturinë fetare, për ta mësuar popullin e vet kur të kthehet te ata, në mënyrë që ata të kuptojnë (e të ruhen).” (Kur’an, Et-Teube: 122)

 Ky ajet na konfirmon se jo të gjithë muslimanët duhet që të merren me punë siç është Xhihadi e të tjera. Përkundrazi, duhet të ekzistojë një grup nga ta që punojnë ditë e natë në mënyrë që të marrin dije të mirëfilltë mbi fenë. Kështu që ata të mund t’ua mësojnë çështjet dhe urdhërat sheriatikë atyre që nuk mund të gjejnë kohë për të përfituar dije. Ky ajet e angazhon dhe e stimulon grupin që i kushton vetveten mësimit dhe dijes që t’ua shtjellojnë të tjerëve ligjet e Sheriatit. Si dhe grupin tjetër që ta drejtojë veten tek mësimet që u jepen nga grupi i ditur, dhe në këtë mënyrë që të largohen nga mosbindja ndaj All-llahut Fuqiplotë. Ky është taklidi. Imam Xhessasi ka thënë:

 ”Në këtë ajet, All-llahu xh.sh. e ka bërë obligative për masat që kur ulematë ua paraqesin atyre urdhërat sheriatikë, ata duhet patjetër që të ruhen (nga mosbindja ndaj All-llahut të Madhërishëm) dhe që t’u binden ulemave.” (1 Ahkamul-Kur’an, Xhessasi, v2, f. 262, Ruhul-Me’ani, v14, f. 148)

 Ajeti i katërt është:

 “… Ju (idhujtarë) pyetni pra dijetarët (e Tevratit e të Inxhilit) nëse ju nuk dini.” (Kur’an, En-Nahl: 43, El-Enbija: 7)

 Ky ajet paraqet parimin e udhëzimit se ata njerëz që nuk janë ekspertë të dijës dhe shkencës mund t’i pyesin specialistët në këtë fushë dhe vepër në përputhje me rrethanat. Kjo njihet si taklid. Al-lameh Alusi ka shkruar:

 ”Ky ajet citohet për të vërtetuar se është Vaxhib (e domosdoshme, pra shumë afër Farzit – shën. i përkth.) referimi tek ulematë për ato gjëra, mbi të cilat dikujt  i mungon dija rreth tyre. Al-lameh Xhelalud-din Sujuti ka shkruar në Iklil se nga ky ajet nxirret përfundimi se taklidi është i lejueshëm për njerëz të zakonshëm (masën e thjeshtë) për çështje të degës. (Ruhul-Me’ani, v14, f. 148)  

Disa njerëz argumentojnë se ky ajet është specifik për një situatë të posaçme. Idhujtarët e Mekës e kishin zakon të pyesnin se pse nuk ishte dërguar ndonjë ëngjëll si pejgamber tek ta. Si përgjigje ndaj tyre ishte shpallur ky ajet i posaçëm dhe fjalët e tij janë:

“Ne as para teje nuk dërguam tjetër, përveç burra, të cilëve u dhamë shpallje. Ju (idhujtarë) pyetni pra dijetarët (e Tevratit e të Inxhilit) nëse ju nuk dini.” (Kur’an, En-Nahl: 43).

 Disa interpretues thonë se fjala Ehludh-Dhikr (njerëzit që kanë dije – mbi shpalljet) janë dijetarët e Pronarëve të Librit, por disa të tjerë thonë se janë ata nga mesi i tyre, të cilët u bënë muslimanë gjatë kohës së Pejgamberit (s.a.v.s.). Ndërsa ka disa të tjerë që fuqishëm mbajnë qëndrimin se ata janë Pronarët e Kur’anit, pra muslimanët. Ajeti lë të kuptohet se çdokush e di se të gjithë pejgamberët paraprakë (alejhimus-selam) kanë qenë të vdekshëm dhe asnjëri nga ta s’ishte engjëll. Kështu që, ata që e refuzojnë taklidin argumentojnë se konteksti i ajetit nuk e përfshinë subjektin e taklidit dhe ixhtihadit. Përgjigjja jonë është nga pikëpamja se teksti i ajetit është dëshmi për taklidin. Ne mund të marrim secilin kuptim të fjalës Ehludh-Dhikr(njerëzit që kanë dije mbi shpalljet), por ne jemi instruktuar që të kthehemi tek ta, nga shkaku i mungesës sonë personale të dijës. Kjo mund të jetë korrekte vetëm atëherë kur ne pranojmë se “çdo i pavetëdijshëm duhet t’i referohet të vetëdijshmit”. Këtë parim na                  e mëson neve ajeti dhe nga kjo bazë ne e dimë se taklidi (të pasuarit e njerëzve të ditur, pra dijetarëve) është valid. Ne më herët e kemi bërë të qartë se:

“Mbështetja është e vëndosur tek fjalët e përgjithshme të ajetit, e jo në kushtin specifik, për të cilin është shpallur ajeti.”

Prandaj, ne e nxjerrim si përfundim nga ajeti parimin se ata njerëz që kanë mungesë dijeje, duhet patjetër t’iu drejtohen të diturve. Ky pra është taklidi.

Hatib Bagdadi ka shkruar:

 ”Sa i përket pyetjes se kush mund të bëjë taklid, ata janë masa, e cila nuk i di metodat e urdhërave e dispozitave të Sheriatit. Është e lejueshme që ata të bëjnë taklid të një dijetari dhe ta drejtojnë veten e tyre tek ky drejtim, sepse Allahu urdhëron kështu, pra pyeti njerëzit e dijes mbi shpalljen.”

Më pas ai ka transmetuar me zingjir të tij të transmetimit se Amr bin Kajsi (r.a.) ka thënë seEhludh-Dhikr nga ajeti i lartëpërmendur ka kuptimin njerëzit (poseduesit)  e dijës, pra dijetarët (ulematë). (1 El-Fekih vel-Mutetekkih, Hatib Bagdadi, v2, f. 68. Darul-Ifta, Rijad)

Autor: breziiri
Mufti Teki Usmani

Shqipëroi nga anglishtja:
Daim Abazi          /KBI-Bujanoc.com/